Cây Trái Xúc Xích Phi Châu. Kigelia africana. TNDG

Cây Xúc Xích

Sausage Tree. Kigelia africana

Trịnh Nguyễn Đàm Giang biên soạn

Kigelia africana là một chi thực vật có hoa trong họ Bignoniaceae (Chùm ớt).  Loài này được (Lam.) Benth. mô tả khoa học đầu tiên năm 1849. Cây còn được gọi là Kigelia pinnata. Chi này chỉ bao gồm một loài, Kigelia africana, nguồn gốc từ châu Phi nhiệt đới, nó xuất hiện từ Eritrea và Chad về phía nam đến bắc Nam Phi, và phía tây đến Senegal và Namibia; nó mọc trong rừng rộng, dọc theo bờ sông và suối, và trong các vùng đồng bằng ngập lũ. Những cây này hợp đất phù sa ở những khu vực ngập lụt định kỳ, một nơi mà những cây khác không mọc được, và trồng tại khu chúng được bảo vệ tránh bị động vật ăn cỏ tiêu thụ trong một phần của năm để tạo cơ hội cho chúng tái sinh. Cây xúc xích phát triển nhanh trong điều kiện thích hợp có thể cao tới 20m. Cây này cũng có nhiều ở Ấn Độ. Sự phân bố của loài này chắc chắn là do con người mang hột đi trồng.

Tên chi Kigelia có nguồn gốc từ tên Bantu của Mozambique, kigeli-keia, trong khi tên cây thông thường là cây xúc xích  vì có trái cây giống như xúc xích dài và đôi khi được gọi  là cây dưa chuột. Cây có vỏ nâu, bong tróc, những cây này trưởng thành từ bốn đến sáu năm và hoa nở từ mùa đông đến đầu mùa hè. Những bông hoa (và sau đó là trái cây) treo xuống từ cành trên thân dài  (dài 2-6 mét).

 Hoa có hình chuông (tương tự như của cây tulip Phi nhưng có mầu sẫm và nhiều sáp hơn) hoa có màu da cam đến màu nâu đỏ hoặc màu xanh tía, và có thể lớn đến khoảng bốn inches (10 cm). Hoa không rũ xuống mà theo hướng vươn lên.  Hoa chỉ nở vào ban đêm có múi khó ngửi và héo tàn khi trời sáng. Những bông hoa lớn và đỏ sậm với nhụy hoa và nhị hoa màu vàng phát triển trên thân cây dài, có dây, giống như sợi dây thừng treo lơ lửng bên dưới này làm cho hoa dễ dàng tiếp cận với các loài thụ phấn chính của chúng như dơi, chim và côn trùng. Những bông hoa tạo ra một lượng lớn mật hoa để cám dỗ các loài thụ phấn, nhưng điều đó cũng khiến chúng trở thành một thức ăn cho các loài động vật khác, bao gồm cả antelopes/linh dương và baboons/khỉ đầu chó bất kể mùi hương hoa tạo ra khó chịu với con người, nhưng không đáng kể cho các loài vật thích ăn hoa.

Quả là một trái mọng gỗ từ 12 đến 39 inch (30–100 cm) dài và rộng đến bảy inch (18 cm).  Thông thường quả nặng từ 11 đến 22 pounds (5 và 10 kg) và treo xuống trên những dây cuống dài, giống như sợi dây thừng. Trái chứa nhiều hạt.

Trái cây tươi có độc tính mạnh mẽ; trái cây có thể dùng được sau khi được sấy khô, rang hoặc lên men (Joffe 2003; McBurney 2004). Ở trung tâm Kenya, các loại trái cây sấy khô được sử dụng để làm một thức uống có alcohol/cồn gọi là Muratina. Coi như là một thành phần cốt lõi trong các sự kiện văn hóa ở Trung Kenya.

Cây được trồng rộng rãi như một cây cảnh trong vùng nhiệt đới cho hoa trang trí và trái cây lạ thường của nó. Vì quả to nặng và khi rơi có thể gây thương tích nghiêm trọng cho người dân và xe bị hư hại đậu dưới cây nên cây này nếu đuợc trồng trong thành phố thì cần cẩn thận khi lựa chọn địa điểm. Cây  nó có một hệ thống rễ mạnh mẽ  nên được khuyến cáo là nên trồng xa các tòa nhà và bể bơi.

 Một số loài động vật ăn trái cây tươi, nhưng trái chưa chín thì độc hại, đặc biệt với người.

Để làm trái ăn được thì cần nướng và cắt dằm chúng để ăn bột  đã nấu chín.

                                                                    Hình internet

 Hạt cũng được rang và có thể là nguồn dinh dưỡng vì chúng giàu năng lượng và chứa các axit béo 

thiết yếu.

Lá cây xúc xích cũng có một lợi ích dinh dưỡng và được so sánh với vài loại rau lá xanh có chứa các

khoáng chất như calcium, magnesium và sắt, người ta phơi khô lá để ăn.  

Về động vật thì voi và kudu ăn lá, và lá cũng được sử dụng để nuôi gia súc.

Trái xúc xích rang chín là một thành phần phổ biến được sử dụng trong việc chế biến bia Châu Phi truyền thống; nó được cho là làm tăng tốc độ của quá trình lên men và cải thiện hương vị của bia.   

Trái cây và lá cây cũng được sử dụng cho nhiều mục đích y học khác nhau.

Kigelia Africana cũng được sử dụng trong một số sản phẩm chăm sóc da.

 Ở Botswana, gỗ Kigelia được sử dụng làm đòn gánh, mái chèo, v.v…

Ở một số quốc gia, thuốc chứa hoạt chất của Kigelia được sử dụng bên ngoài để điều trị loét, lở loét và 

giang mai. Trái cây khô được xay tán bột dùng như như là một dressing/băng đắp trong khi nước sắc vỏ

 cây được sử dụng để điều trị kiết lỵ. Nước sắc của trái cây và vỏ cây còn được dùng bằng đường uống

 cho các bệnh về dạ dày ở trẻ em.

Vì đặc tính antioxidants, chống viêm và kháng khuẩn của Kigelia, nên người địa phương đã dùng trái 

cây này như thuốc cổ truyền điều trị những điều kiện liên quan đến da như nhiễm nấm, mụn cóc, 

ngứa ngoài da và lở chốc đóng vẩy

Nói chung, còn nhiều công dụng trong mỹ phẩm và y học được quảng cáo trên báo chí và internet

 nhưng không đề cập đến ở đây.

Ghi chú.
Trên con đường Lincohn tại Miami Beach, Florida, tại City Center có một cây Kigelia rất lớn, nhìn xa 
dây rũ xuống tua tủa tựa như dây cây Tơ hồng, trái không dài như xúc xích mà chỉ tựa như trái cà tím.
 Cây đã gây chú ý cho tác giả và là đề tài cho bài biên soạn này.
Hình ảnh thuộc bộ ảnh riêng của TNĐG, trừ ba tấm chót truy cập trên internet.
 
Trịnh Nguyễn Đàm Giang

 https://en.wikipedia.org/wiki/Kigelia